Hoe, waar en wanneer Oekraïne de Donbass en de Krim voorgoed verloor

Vooraleer u in een kramp schiet, vooraleer u zich verslikt in uw kopje koffie of thee, vraag ik de lezer om de militaire en politieke patstelling tussen Oekraïne en Rusland als een nuchtere, doorwinterde en argwanende schaakspeler te bekijken.

Wie goed wil schaken, die kijkt niet alleen naar de eigen stukken, opstelling of spel. Een goede schaakspeler heeft vooral oog voor de objectieve tegenstander, voor de overkant, voor de andere kleur. Want alleen daarin ligt de volgende zet van die tegenstander verscholen. Kan men zich niet verplaatsen in de logica van de tegenstander dan verblindt men zichzelf.

Wordt een paard vanop g1 vooruit geschoven naar f3, dan kan dit aanvallend lijken. De realiteit is evenwel anders. Een paard vooruit naar f3 is een defensieve actie. Daarmee dekt het paard met één zet pardoes 4 vakken af. Vanop f3 houdt één enkel paard zowel h4, g5, e5 als d4 onder schot. Op de militaire school noemt men dit ‘shaping the battlefield’ en is om goede redenen een hoofdvak in de officiersopleiding. Of dat vooruitgeschoven paard een list, een hinderlaag, offerworp of bruggenhoofd is, dat zullen de volgende zetten uitwijzen. Temeer omdat ‘Knight g1-f3’ altijd onderdeel is van een breder strijdplan met klinkende namen als ‘King's Knight's Gambit’, ‘Knight's Gambit Declined’, of nog, ‘King's Knight's Defense to the Queen's Gambit’, enz…

Egon Bahr, bekend om zijn Ostpolitik, merkte enige tijd geleden terecht op dat
“De politiek kan zowat alles veranderen en naar zijn hand zetten, maar niet de geografie”

De Krim

Wie niet verder dan 9 jaar terugkijkt, die kan in de veronderstelling verkeren dat dit conflict pas tot kookpunt werd gebracht, toen de Krim zich in 2014 afscheidde van Kiev en meteen de aanhechting bij Rusland zocht. Een verhulde annexatie, zeg maar, die met de grenzen van het internationaal recht flirtte.

De moralistische discussie of de aanhechting van de Krim bij Rusland nu op de legitieme wens tot autonomie steunt, of het referendum al dan niet rechtsgeldig was, dan wel of het een botte annexatie is… dat is volstrekt irrelevant voor wie het geostrategisch belang van dat schiereiland en de inzet ervan ten volle wil begrijpen.

Laat u meenemen in de zienswijze van het Kremlin en begrijp hoe en waarom Moskou de Krim onder geen beding ooit in vijandelijke handen zal laten belanden. De reden hiervoor is ‘Novorossiejsk’.   

De Krim is Rusland’s enige ijsvrije militaire marinebasis en is dit sinds 1783, toen de generaals (Roemjantsev en Soevorov) van Katerina De Grote een tweede en beslissende overwinning op het Ottomaanse Rijk boekten. Niet alleen de Krim, maar ook het hele gebied tussen Dnjepr en Dnjestr werd toen  ingelijfd door de Tsaristische Kroon. Sinds 1783 werd Sebastopol gaandeweg uitgebouwd tot wat het vandaag is… een garnizoensstad en een militaire marinebasis waar de Russische Zwarte Zeevloot voor anker ligt. Het Pearl Harbor van de Russen, zeg maar. Vandaag is het de thuisbasis voor zo’n 60-tal Russische oorlogsbodems en nucleaire onderzeeërs.

De herrie ontstond toen Nikita Chroesjtsjov in 1954 de Krim administratief onderbracht bij Oekraïne. Waarom Chroesjtjov de Krim overhevelde onder Oekraïens Sovjetbestuur, is nauwelijks te achterhalen. Dat Chroesjtjov zelf van Oekraïense origine was en geboren werd in Kalynivka, pal in het Oekraienstalige hartland, is mogelijk deel van een verklaring.

Neemt u de kaart er even bij, overschouw de Krim,… en laat uw ogen dan 250km afglijden naar het oosten. Daar ziet u de havenstad Novorossiejsk liggen, Rusland’s belangrijkste handelshaven van waaruit geëxporteerde mineralen, grondstoffen, levensmiddelen, afgewerkte producten, bulkgoederen hun weg vinden naar de wereld.

Rusland is ’s werelds voornaamste exporteur van aardolie, aardgas, hout, steenkool, ijzererts, nikkel, palladium, platina, aluminium en tal van andere essentiële grondstoffen. Essentieel… niet alleen voor de wereldeconomie maar evenzeer voor de handelsbalans van Moskou en haar begroting. En al deze exportproducten verlaten het land via de haven van Novorossiejsk.

Zonder de beveiliging van de Russische oorlogsbodems in de marinebasis van Sebastopol (op de Krim), kan het westen om het even welk embargo of exportverbod afdwingen door een militaire blokkade als onderdeel van een zoveelste sanctieronde. De Krim is bijgevolg dé hoeksteen voor de beveiliging van Rusland’s overzeese export. De idee dat Moskou ooit zou toelaten dat een vijandelijk buurland deze strategische militaire basis in handen zou krijgen en daarmee de Russische wereldhandel gijzelt of torpedeert, is on-denk-baar vanuit een Russisch nationaal veiligheidsstandpunt.

Ongeacht wat u of ik hiervan mogen denken, nl of de Krim nu ooit Oekraïens was, of nog steeds is, of hoort te zijn, of Russisch… dat is toogpraat of een ideaal onderwerp voor een oeverloze facebook-discussie. Maar het is een irrelevante denkoefening omdat de levensader en de levensvatbaarheid van de Russische samenleving en economie in Novorossiejsk ligt en bijgevolg Moskou nooit, onder geen enkel beding, noch de Krim, noch de beveiliging van Novorossiejsk in het gedrang zal laten komen.

De Donbass - Lugansk en Donetsk

U mag de Donbass gerust zien als het Ruhr-gebied van Oekraïne, waar zowat alle mijnbouw, ertswinning, olieproductie en gaswinning plaats vindt. Het is ook het industriële hart van de economie.
Het Noord-westen van het land, het Oekraïense deel van Oekraïne, waar de voertaal en de bevolking Oekraïens is, wordt De Zwarte Aarde genoemd. De ondergrond is een rijke zwarte teelaarde waardoor deze regio samen met Frankrijk en Rusland de graanschuur van Europa wordt genoemd.

In beide gevallen is de bodem rijk. In het westen rijk aan vruchtbare teelaarde, in het oosten rijk aan minerale grondstoffen. Toch is Oekraïne al die tijd een arm land gebleven en is het de enige voormalige Sovjetrepubliek waar de locale bevolking haar levenstandaard van 1989 nog steeds niet heeft verbeterd. Concreet, de levensstandaard van de gemiddelde Oekraïner lag in 2021 nog steeds lager dan net voor de val van de Sovjetunie. Dat is illustratief voor de structurele problemen waarmee het land al ruim 30 jaar kampt.

De parlementaire verkiezingsresultaten uit 2010 (illustratie hieronder) geven een nauwkeurig beeld van de demografische opdeling van het land.

Hoe en waar Kiev de ‘hearts and minds’ van de Donbass voorgoed verloor, start bij het presidentschap van Petro Porochenko in 2015, die in geen mis te verstane taal aan zijn kiezers beloofde hoe hij het land zou ontdoen van iedere Russische invloed. Te beginnen met de taal en het geloof. Onder Porochenko werd het Russisch als officiële bestuurstaal abrupt afgeschaft en ook de Russische orthodoxe kerk werd als institutionele godsdienst verboden. Opruiende taal en oorlogszuchtige retoriek mengde zich vanaf dat ogenblik in het politieke discours. De Russistalige Oekraïeners in de oblasten Donetsk en Lugansk zagen zich bedreigd en stuurden vanaf dat ogenblik openlijk aan op autonomie. Dat was het startschot voor militair ingrijpen vanuit Kiev. Infiltraties, artilleriebeschietingen, luchtaanvallen, troepenbewegingen door het Oekraïense staatsleger veroorzaakten een vluchtelingenstroom van ruim 1 miljoen Oekraïense burgers richting Rusland terwijl locale Donbass-milities zich bewapenden en daarmee in een burgeroorlog tegen het Kiev-regime terecht kwamen. De Russische wapenleveringen en logistieke steun aan de volksmilities in de Donbass die in deze fase op gang kwam, vormden de voorbode van de rasechte proxy-oorlog waarin het land tot midden 2022 zou terecht komen. Van een proxy-oorlog is inmiddels geen sprake meer. Het conflict is inmiddels uitgegroeid tot een gemechaniseerd treffen tussen twee nucleaire hypermachten.

Wie vandaag beweert dat de Krim en de Donbass onderwerp van eventuele vredesonderhandelingen horen te zijn, die heeft een punt. Het is namelijk Moskou die de territorialiteit van het land in februari 2022 heeft geschonden en een open oorlog voert met het Kiev-regime en daarmee het Oekraïens grondgebied schendt. Anderzijds heeft Moskou daarmee ondubbelzinnig duidelijk gemaakt dat het de veiligheid van Russistaligen aan haar landsgrenzen zal blijven bewaken en beschermen.

Maar wie gelooft dat de inwoners van de Lugansk en Donetsk (en met uitbreiding de inwoners van de provincies Zaporizhzhia, Mykolayev, Cherson en Odesa) hun veiligheid en bescherming ooit nog zullen toevertrouwen aan een vijandelijk regime dat sedert 2014 een open burgeroorlog op hen voert, die verwacht het onmogelijke. Het onmogelijke, zowel van de inwoners in Lugansk en Donetsk, maar ook van Moskou dat al 2 decennia het credo voert, “Moskou heeft geen minderheden nodig. Minderheden hebben Moskou nodig.”

‘Stopping Condition’

Wat een jaar geleden nog de inzet leek te zijn van dit conflict, nl de Krim en de Donbass, wordt vandaag totaal overschaduwd door een meer verregaand eindspel. Het westen wil Rusland totaal vernederd en verarmd uit dit conflict zien komen, terwijl Rusland van haar kant niets minder wil dan de totale ontmanteling en demilitarisatie van Oekraïne naar Japans of Duits model. Beiden zijn volstrekt onverenigbaar.

Gezien de dynamiek op het slagveld is de ‘stopping condition’, steeds minder de herintegratie van de Donbass in wat overblijft van de Oekraïne, maar wel de vraag of Kiev een ingesloten ‘Land-locked’ rompstaat wordt die niet langer toegang dreigt te zullen hebben tot de Zwarte Zee.

Ik nodig uit om te reageren in de comments hieronder. Ik roep op om wenselijkheid, moraliteit en Realpolitik strikt van elkaar te scheiden in uw assessments, bemerkingen of vragen.