Gebroken Glas

Als we overlopen wat de voorbije week allemaal is gebeurd, dan zijn wij onverhoeds in een economische geweldspiraal terecht gekomen die zich alleen laat omschrijven als een 'open handelsoorlog'.

Wilt u een politicus iets duidelijk maken, dan doet u dat best in een zéér eenvoudige taal en met één simplistisch voorbeeld. Dat had ook de 19e eeuwse Franse econoom Frédéric Bastiat goed begrepen. Zijn briefwisseling verraadt hoe trots hij was op zijn parabel van ‘het gebroken glas’ omdat hij daarmee zelfs politici tot inzicht had weten te brengen. Frédéric Bastiat is daarmee een rolmodel voor ons allemaal.

Wat is de drogreden waarop Bastiat duidt?

Gesneuvelde ramen herstellen is goed voor de economie en de glasindustrie. Klopt. Maar, betoogde hij, de welvaart en het geld dat wordt uitgegeven aan het repareren van een gesneuveld raam, had ook voor andere productieve doeleinden gebruikt kunnen worden indien het raam niet was gebroken.

De essentie van deze parabel is dat destructieve handelingen, zoals oorlog en natuurrampen de economische groei niet stimuleren; in plaats daarvan leiden ze tot het afleiden van middelen van productieve doeleinden. De parabel van het gebroken raam wordt tot op vandaag aangehaald om onbedoelde gevolgen van economische drogredenen aan te duiden.

In zijn boek ‘Spohismes économiques’ uit 1848 wijst Frédéric Bastiat op tal van economische misvattingen. Hij beschrijft op speelse en gevatte wijze hoe embargo’s, economische sancties en doorgeschoten protectionisme altijd onbedoelde nevenschade tot gevolg hebben. De essaybundel leest als een pleidooi voor de vrije markt, beperkte inmenging en burgerlijke vrijheden. Hieronder één van zijn meest in het oog springende stellingen,

"Quand les biens ne traversent pas les frontières, les soldats le font."
- Frédéric Bastiat, 1848

Vrij vertaald, “wanneer handelsgoederen niet langer de grens oversteken, dan zullen soldaten dat weldra in hun plaats doen”. Kortom, wanneer landen niet langer handel drijven, dan is dat altijd de voorbode voor nakende vijandelijkheden. De geschiedenis geeft hem daarin gelijk.

Carl von Clausewitz behandelde 15 jaar eerder reeds hetzelfde thema in zijn ‘Vom Kriege’ en bekend vanwege de stelling, "Der Krieg ist eine bloße Fortsetzung der Politik mit anderen Mitteln.”, ofwel oorlog is het verder zetten van politiek met andere middelen.

Denkers als Bastiat, von Clausewitz en ook Tolstoj werden hierin onvermijdelijk geïnspireerd door de Napoleontische oorlogen en het ‘Système Continental’ dat door Napoleon in 1806 werd ingesteld. Meer dan een sanctie of embargo, was het continentaal systeem de fysieke militaire blokkade van de Britse eilanden, waarmee Napoleon Groot-Brittannië hermetisch probeerde af te sluiten van haar koloniën (invoer) en haar hinterland (uitvoer).

Economische sancties en embargo’s zijn de openingssalvo’s in een politiek conflict dat onvermijdelijk met andere middelen zal worden verder gezet. Met het instellen van sancties en embargo’s gooit men de eigen ramen in. Omdat sancties niet werken en omdat de collaterale schade op lange termijn groter is dan het ogenschijnlijk netto voordeel op korte termijn.

Hieronder de eenvoudig oplijsting van wat de afgelopen week gebeurde op het internationale toneel. Zonder de realiteit geweld aan te doen, illustreren deze 5 faits divers hoe samenwerkingsakkoorden leiden tot welvaart en hoe sancties onvermijdelijk leiden tot oorlog.

Een overzicht van week 38 (18/09/2023 tem 24/09/2023) :

1. Het ‘Eastern Economic Forum’ in Vladivostok.
2. Rusland stelt tegenmaatregelen in voor wie de ‘oil price cap’ van de G7 naleeft.
3. President Vladimir Putin ontvangt de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un.
4. Washington breidt de sancties tegen Rusland nog verder uit.
5. De EU heft haar embargo op tegen Oekraïens graanexporten.

1. Het ‘Eastern Economic Forum’ in Vladivostok

Iedere hoogwaardigheidsbekleder uit Azië, het Midden-Oosten en het Verre-Oosten (Asia Pacific) was aanwezig. Presidenten, premiers, ministers van buitenlandse zaken, kamers van koophandel,… Uit landen als Laos, Vietnam, Filipijnen, Japan, Mongolië, Kazakstan, Pakistan, Indonesië,… Een forum met ruim 7000 deelnemers uit 62 landen.

Van onze pers? Geen woord hierover.
Van onze politieke leiders? Niemand aanwezig.

President Putin creëerde in Vladivostok voor zichzelf een podium. Zijn discours was zakelijk. Tot wanneer hij zijn wereldwijd publiek erop wees hoe de zon in het westen ondergaat en hij voorstaan naar het oosten kijkt.

De lijst van infrastructuurwerken die de komende 10 jaar in het verre oosten worden opgeleverd is indrukwekkend. Het oosten van Rusland is rijk aan grondstoffen, desolaat en onontgonnen terrein. Een gebied van 3 miljoen km² omsloten door zeehavens, spoorwegen, pijpleidingen, elektriciteitsnetten, verbindingswegen en luchthavens. De aannemer voor al de werken is reeds gekend : China. Liever dan in Roebels, wordt een gretig Peking betaald in graaibare grondstoffen als graan, gas, mineralen, aardolie en steenkool.

De Russische investeringen beloven een aanzuigeffect te creëren voor tal van andere Aziatische landen die aankoppelen op dit handelsnetwerk. Hiermee zet Rusland - naar Chinees model, haar eigen BRI (One Belt One Road Initiative) in de steigers.

2. President Vladimir Putin ontvangt Kim Jong-un

Noord-Korea, die nucleaire kernmacht, dat gekke achterneefje van Peking, de Rocketman met het bizarre kapsel, mag aanschuiven aan de grote mensentafel.

Noord-Korea wordt opgenomen in de Aziatische economische ruimte, in de SCO, BRI en BRICS+. Het Westen heeft voortaan geen enkele hefboom of greep meer op dat radioactieve regime. Behalve economische sancties heeft het westen nog weinig te bieden. Dan is het enigszins begrijpelijk dat Pyongyang liever intekent op samenwerkingsakkoorden, dan haar eenzame koers als paria verder te zetten. Verbetert deze economische herintegratie ook de Noord-Koreaanse levensstandaard en persvrijheid, dan staat niets de herverkiezing van Kim Jong-un nog in de weg.

En net zoals het westen aanklopt bij schurkenstaten om haar munitie en laagwaardig wapentuig te produceren, zo wil ook Moskou de productie van haar standaard 150mm artillerie-kaliber uitbesteden aan Noord-Korea. Zo komt in Rusland capaciteit vrij voor de productie van meer geavanceerde wapensystemen. Noord-Korea is perfect uitgerust voor de productie van allerhande munitie en is altijd op zoek naar deviezen, graan, petroleum en erkenning.

3. Exportverbod op diesel voor wie de ‘oil price cap’ van de G7 naleeft

De G7 verplichtte de westerse bondgenoten sinds 6 februari 2023 tot het naleveren van een maximumprijs voor geïmporteerde Russische olie en brandstoffen. Een sanctie met gemengd succes, want met een omweg via o.a. China en Indië stroomt die olie tot in Europa, zij het aan geflambeerde prijzen. De maatregel is contraproductief. Rusland verkoopt olie en gas aan marktconforme prijzen aan Indië, Pakistan en China. Zij verkopen diezelfde Russische olie aan meerprijs in West-Europa. En terwijl formele sancties worden ingesteld, omzeilen ook de grote traders in Zurich, Rotterdam en Londen deze sancties.

Economische sancties treffen steeds de eindgebruiker, de kleine man en kleine bedrijven. Zij betalen het gelag. Maar voor grote institutionele spelers zijn sancties een zegening. Waarom? Omdat zij wél toegang hebben tot sluiproutes, uitzonderingsmaatregelen en grijze zones. Embargo’s en sancties zijn altijd marktverstorend en bieden obscure opportuniteiten voor grote spelers die de markt door en door kennen en deze onderling verdelen.

De sancties van 6 februari 2023 hebben niet gewerkt. Erger nog… wie had 6 maanden geleden vermoed dat het Kremlin de rugdekking zou weten te verzamelen waarmee het die initiële salvo’s nu beantwoordt met een economisch tegenoffensief?

Rusland kondigt in ruil nu zelf een exportverbod aan. Jawel. Waar Russische olie, benzine en diesel al die tijd nog zijn weg vond naar Europa,… daar sluit Moskou nu zelf het net en blokkeert het de sluiproutes. Of daarmee een einde komt aan de instroom van Russische ruwe olie en diesel in de havens van Trieste, Vitrolles, Wilhelmshafen, Rotterdam en Antwerpen, dat valt nog te bezien. Het Westen verbruikt dagelijks grofweg 1 miljoen vaten Russische diesel. Maar het Kremlin is formeel : landen die zich niet terug trekken uit de ‘price cap’ en het embargo blijven naleven? Die ontvangen voortaan geen druppel diesel meer.

Moskou ziet voldoende afzet in het oosten. Het verre oosten… waar de vraag naar petroleum en brandstoffen blijft stijgen naarmate de middenklasse zich ontwikkelt. En landen als China en Indië blijven de lucratieve raffinage van Russische ruwe olie voor hun rekening nemen. Price cap of niet, embargo of niet… De BRICS-leden kijken met verstomming hoe het Westen rituele zelfmoord pleegt. Ze fronsen de wenkbrauwen en ploegen verder.

Houden we vast aan die ‘price cap’, dan stroomt die Indische en Chinese diesel niet meer naar Europa, maar wordt die verkocht aan Aziatische, Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse groeilanden. Deze nieuwe olieroutes worden daarmee definitief ontkoppeld van de dollar. Indiërs, Chinezen en Russen verhandelen de ruwe olie en diesel onderling in Rupee’s, Yuan en Roebels. Niet in dollars. Daarmee incasseert de wereldreservemunt een zoveelste uppercut.

Houdt het westen het been stijf, dan moeten wij weldra op zoekt naar een andere leverancier voor die olie, aardgas en diesel. Op zoek naar de energie waarmee we onze palliatieve industrie aan de praat trachten te houden. De economische rapporten uit Duitsland zijn onthutsend en verraden dat we fundamenteel fout bezig zijn.

4. Washington breidt de sancties tegen Rusland nog verder uit

Het exportverbod dat Rusland nu zelf instelt op de medestanders van de G7, komt niet toevallig enkele dagen na de aankondiging van de Amerikaanse ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken. Afgelopen week kondigden beide nooit geziene sancties aan tegen Rusland, Turkije, Georgië en de Verenigde Arabische Emiraten dmv Executive Order 14024.

Waarom deze drie landen?

De Verenigde Arabische Emiraten was één van 6 uitverkoren lidstaten die op 24 augustus toetraden tot de BRICS+. Sindsdien produceren en exporteren de 11 BRICS-leden meer aardolie dan OPEC. De UAE produceert zo’n 3,4 miljoen vaten per dag en is daarmee ‘s wereld 7e olieproducent en exporteur.

Turkije is sinds 1952 lid van de NATO en was samen Griekenland onderdeel van de eerste uitbreidingsgolf van de verdragsorganisatie. Turkije bekleedde een sleutelpositie in het garanderen van de ‘Graan Deal’ waaruit Rusland zich op 17 juli 2023 terug trok.

Georgië vormde in 2008 het strijdtoneel voor een kortstondige Russische interventie toen de Georgische Saakasjvili-regering de afvallige en Russisch-gezinde provincie Zuid-Ossetië met geweld weer wilde inlijven. Dit grensconflict wordt gepast vermeld in ‘De tragedie van Oekraïne’ van Kees van der Pijl.

De zoveelste golf aan economische sancties komt er nadat Turkse bedrijven de sancties omzeilden. De Biden-administratie beschuldigt Turkse rederijen en scheepswerven ervan herstellingen te hebben uitgevoerd aan Russische schepen. Daarmee faciliteerde het de levering van militaire handelsgoederen.

Washington neemt hiermee 150 economische doelwitten in het vizier, waaronder Rusland’s grootste autofabrikant en tal van bedrijven in Turkije, de Verenigde Arabische Emiraten en Georgië. Dit sanctiepakket is één van de grootste reeks economische sanctiemaatregelen die door de Amerikaanse ministeries van Buitenlandse Zaken en Financiën zijn opgelegd.

“Rusland tracht een oorlogseconomie draaiende te houden door onder de radar materialen, halffabricaten en afgewerkte producten aan te kopen in tal van landen”, stelt James O’Brien, hoofd van de sancties-divisie binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken, “Deze sancties hebben tot doel de Russische wapenproductie in te perken en tegelijk de fondsen op te drogen waarmee Rusland haar oorlog financiert.”

De betrekkingen tussen Ankara en Washington zijn reeds geruime tijd verzuurd, maar deze sancties tegen Turkije drijven beide NATO-lidstaten nog verder uit elkaar.

Ook de timing van deze sancties is niet toevallig. Voorheen had Ankara nog wapentuig geleverd aan het Kiev-regime, maar sinds kort voert Turkije openlijker handel met Russische bedrijven. De leveringen van wapentuig is niet de enige factor. Ook de zeer actuele graan-exporten via de Zwarte Zee spelen een cruciale rol.

5. De EU heft haar embargo op tegen Oekraïens graanexporten

In 2022 leidde Ankara nog de gesprekken. Door de veiligheid van de handelsroutes via de Zwarte Zee te verzekeren, blies het de Oekraïense graanhandel nieuw leven in. Het besluit van het Kremlin om in juli uit die overeenkomst te stappen, heeft de betrekkingen met Turkije bekoeld. Begin juli steunde Ankara plots de Zweedse kandidatuur voor toetreding tot de NATO. Evident tot groot ongenoegen van Moskou.

Tot een week geleden stelde de Europese Commissie een export-embargo in op graan van Oekraïense oorsprong. Ja, u leest het goed. Dat embargo kwam er op vraag van Polen, Bulgarije, Hongarije, Roemenië en Slowakije die daarmee de eigen graanexport afschermen. Oorspronkelijk zou het export-embargo in juni van dit jaar worden opgeheven, maar na potig protest van diezelfde vijf EU-listaten werd het embargo op Oekraïense graanexporten tot september van dit jaar verlengd. Enkele dagen geleden verviel het embargo op Oekraïens graan en in ruil volgden de sancties tegen de UAE, Georgië en Turkije.

Afsluitend

Napoleon had de ‘Heartland’-theorie van Halford Mackinder niet nodig om het belang van de Russische landmassa naar waarde te schatten. Die reusachtige ruimte omspant 7 tijdszones en verbindt Zuid-Oost Azië via het Midden-Oosten met Europa.

Terwijl het oude Westen sancties uitvaardigt en er maar niet in slaag om met een ‘slechte buur’ op goede voet te leven, zoeken de groei-economiën in het oosten toenadering tot elkaar. Hun voorzichtig snuffelen slaat om in openlijk knuffelen. Zij weten dat hun welvaart en toekomst ligt in onderlinge handel, samenwerking en ontwikkeling.

Het Westen - en Europa in het bijzonder, moet hoogdringend een andere tactiek en strategie hanteren. De geschiedenis leert ons dat embargo’s en sancties nooit werken. Waar is Fréderic Bastiat om onze politici dit duidelijk te maken, in een eenvoudige taal en aan de hand van een eenvoudig voorbeeld?